Alle argumenten tegen veganisme

Het moeilijkste aspect van de switch naar een vegan lifestyle, is dat je je als veganist staande moet houden in een nog-niet-vegan omgeving. Om je daarbij te helpen, heb ik op deze pagina mijn antwoorden op een rijtje gezet op de argumenten die je het vaakst om je oren krijgt. Want wat blijkt: er is geen enkel goed argument om dierlijke producten te eten in onze samenleving.

Het vinden van praktische informatie, vegan versies van je favoriete recepten of producten en vegan-friendly-restaurants is écht niet het moeilijkste deel van veganistisch leven of plantaardig eten. Daar heb je Google en de vele informatieve platforms en blogs voor. Het moeilijkste is het vinden van de juiste reacties op alle argumenten tegen veganisme van onwetende, onbegrijpende en vaak afkeurende familie, vrienden en collega’s.

In mijn ervaring gelooft men deze argumenten vaak niet eens écht zelf, maar komen ze vanuit een onbewuste zelfverdedigingsreactie om het eigen gedrag goed te praten en zo dat akelige gevoel van cognitieve dissonantie te vermijden. Het ego komt vanzelf met smoesjes om het huidige gedrag te rechtvaardigen om de eigen integriteit (= het gedrag is in lijn met je waarden) te verdedigen. Moeten veranderen zou namelijk gelijkstaan aan afkeuren hoe men nu leeft. En dat vindt het ego lastig.

Pas wanneer iemand met een bepaald gedrag stopt, kan die het rationeel en objectief veroordelen. Carnisten die van de arts geen dierlijke producten meer mogen eten, gaan vaak daarna ineens de morele redenen voor dier, mens en planeet inzien en voelen. Wees dus begrijpend en informerend. Jij bent waarschijnlijk ook niet als veganist geboren en hebt vast ook nog even je eigen gedrag goedgepraat met dezelfde drogredenen en smoesjes, terwijl je eigenlijk diep van binnen al beter wist.

Tip! Liever luisteren? Veel van deze argumenten bespreek en beantwoord ik ook in verschillende podcasts en interviews. Klik hier voor optredens in verschillende media. 

Mijn doel met deze pagina is ook niet om overal discussies te starten, maar om jou als (beginnend) veganist uit te rusten met logische, rationele en onderbouwde reacties op alle drogredenen en onjuiste argumenten die je om je oren krijgt. Helaas ligt de bewijskracht vaak bij de minderheid (veganisten) en niet bij de huidige norm (carnisten). Eén verkeerd antwoord of onbeantwoorde vraag en de dominante meerderheid zegt ‘zie je nou’. Andersom is dat niet het geval. Met de juiste antwoorden in het achterhoofd én de wetenschap dat er werkelijk geen enkel valide argument is om de consumptie van dierlijke producten te rechtvaardigen, sta je steviger in je schoenen, word jij een betere vertegenwoordiger van veganisme en kun je meer betekenen voor de dieren.

Ik laat mij veel inspireren door Ed Winters (Earthling Ed), Melanie Joy, Peter Singer, Matthieu Ricard, Floris van den Berg en vele anderen. Bekijk hun accounts en boeken ook, waar ze veel inspiratie delen.

*In sommige antwoorden gebruik ik analogieën om de logica van mijn antwoord extra duidelijk te maken. Soms noem ik daarbij andere vormen van onrecht waarbij het gelukkig voor vrijwel iedereen kraakhelder is dat het om vreselijk onrecht gaat. Ik wil met deze analogieën op geen enkele manier afdoen aan het leed van de slachtoffers van deze overduidelijke vormen van onrecht. Ik wil het leed van slachtoffers van verschillende vormen van onrecht ook niet 1-op-1 met elkaar vergelijken. Dat kun je nooit vergelijken en daar gaat het ook niet om. Het is geen hiërarchisch wedstrijdje lijden. Het gaat om de logica en consistentie van onze reactie op onrecht. Het gaat om het tegengaan van onrecht en leed waar dat kan.

1. Vlees en dierlijke producten eten is natuurlijk / mensen zijn omnivoren / ik ben een echte oerman of -vrouw.

Gedurende 99% van de evolutie van de mens bestond ons dieet vrijwel uitsluitend uit fruit, aangevuld met bladgroen, noten en zaden. Pas in de laatste flits zijn we steeds meer dierlijke producten gaan eten. Ons hele lichaam is gebouwd voor een frugivoor dieet. Van ons natuurlijke gereedschap (tanden en klauwen) tot ons verteringstelsel en metabolisme.

Lees hier meer over het natuurlijke dieet van de mens.

Vlees eten is dus absoluut niet ‘natuurlijk’ voor de mens. Maar “natuurlijk” staat ook niet gelijk aan “goed” of “juist”. Dat is een naturalistische drogreden (naturalistic fallacy), dus dat moet je per situatie logisch en moreel beoordelen. Moord, verkrachting, diefstal en een hoge kindersterfte zijn natuurlijk. Tandenborstels, elektriciteit, gezondheidszorg, supermarkten en een fiets zijn niet natuurlijk. Veel belangrijker dan de vraag of het eten van vlees en dierlijke producten natuurlijk voor ons is, is dus de vraag of het nodig is.

2. Vlees en andere dierlijke producten zijn nodig om gezond en fit te blijven.

De grootste organisatie van voedingsdeskundigen en diëtisten in de wereld, the Academy of Nutrition and Dietetics, concludeert dat een goed gepland plantaardig dieet gezond en geschikt is en grote gezondheidsvoordelen biedt voor mensen van alle leeftijden en in elke levensfase, inclusief zwangerschap, borstvoedingsperiode, kindertijd, adolescentie en voor atleten. Ook de WHO en FAO geven aan dat een plantaardig voedingspatroon chronische ziekten kan voorkomen en vertragen. Grootschalige studies tonen aan dat veganisten gemiddeld de beste bloeddruk en BMI hebben. Plantaardig eten kan bovendien je sportprestaties verbeteren.

Het eten van vlees en andere dierlijke producten resulteert in een significant hogere kans op vroegtijdige sterfte en vele ziekten, waaronder kanker, hart- en vaatziekten, diabetes, longziekten en cognitieve ziekten.

Daarnaast laten de miljoenen veganisten wereldwijd zien dat je geen dierlijke producten nodig hebt. Zij hebben de beste BMI, de laagste bloeddruk, minder kanker en hart- en vaatziekten en worden ouder. Steeds meer onderzoek toont daarnaast aan dat plantaardig eten je sportprestaties drastisch kan verbeteren en steeds meer topsporters switchen dan ook naar plantaardig.

Je hebt dierlijke producten dus op geen enkele manier nodig om gezond en fit te blijven. Lees hier meer over de voordelen van plantaardig eten en de nadelen van dierlijke producten voor je gezondheid.

3. Sommige belangrijke voedingsstoffen zitten alleen in dierlijke producten en daarom moeten veganisten supplementen slikken (en dat is onnatuurlijk). 

Er is geen enkele voedingsstof waar je vlees of andere dierlijke producten voor nodig hebt. We kunnen alles uit een plantaardig voedingspatroon halen.

De dieren maken die voedingsstoffen echt niet zelf, maar halen deze meestal ook weer uit planten. De inefficiënte tussenpersoon kun je er beter tussenuit halen, want deze geeft je de voedingsstoffen in een ongezond pakketje vol verzadigde vetten en ziekmakende stoffen en haalt al het gezonde, zoals vitaminen en vezels, eruit voor zichzelf. De reden dat veganisten op sommige voedingsstoffen moeten letten, is omdat we anders zijn gaan eten en leven dan waar ons lichaam zich door miljoenen jaren evolutie op heeft ingesteld.

Vitamine B12 wordt niet gemaakt door dieren, maar door bacteriën in oppervlaktewater en in de grond. Dit krijgen we tegenwoordig te weinig binnen, o.a. doordat we ons eten, drinken en onze handen grondig wassen. Dieren in de veehouderij eten tegenwoordig ook vaak gereinigd veevoer uit de Amazone en drinken schoon water, waardoor zij zelf B12-tekorten oplopen en supplementen krijgen. Vitamine B12 uit dierlijke producten is dus vaak ook een supplement, maar dan in een zeer ongezond, vervuilend, gevoelig en onschuldig pakketje. B12 uit een supplement is veel goedkoper, efficiënter en gezonder dan B12 uit dierlijke producten.

Een plantaardig voedingspatroon bevat meer dan genoeg eiwitten van goede kwaliteit en ook alle essentiële aminozuren. IJzer en calcium kun je ook beter uit plantaardige bronnen halen. Omega-3 kun je veel beter direct halen uit de algen die het maken, in plaats van uit de tussenpersoon (vis) vol kankerverwekkende stoffen en toxines.

Voor vitamine D pak je genoeg zonlicht en slik je in de wintermaanden een supplement (veganist of niet!) en calcium kun je veel beter uit een plantaardig pakketje vol vezels en vitaminen halen in plaats van uit een dierlijk pakketje vol dierlijke vetten en eiwitten die je kans op kanker, hart- en vaatziekten en vroegtijdige sterfte drastisch verhogen.

4. Vlees en dierlijke producten eten is normaal, iedereen doet het.

Wat op dit moment normaal is of wat ‘iedereen doet’, is slechts een feitelijke constatering en zegt niks over de morele waarde of de juistheid ergens van. Dat is een ad populum drogreden (massadrogreden). Een norm is ook slechts een momentopname, want wat normaal is verandert continu.

Ga maar eens na wat in het verleden allemaal normaal/de norm is geweest en waar we het nu allemaal over eens zijn dat het verkeerd en verwerpelijk is. Slavernij, kolonialisme, heksenjacht, homogenezingskampen, verkrachting, enzovoorts. Dat iets de huidige norm is, is dus geen morele rechtvaardiging.

5. Vlees, kaas en eieren zijn lekker, ik houd écht van vlees. 

Ik hield ook écht van alle dierlijke producten en at ze elke dag bij iedere maaltijd.

Zintuiglijk plezier, waaronder lekkere smaak, gevoel, geur of een mooi zicht of geluid, is nooit een morele rechtvaardiging om een ander te mishandelen, uit te buiten, te penetreren, toe te eigenen of te doden.

Bedenk maar wat we volgens die logica allemaal zouden goedkeuren. Zou ik een hond mogen doden omdat ik vind dat dat lekker ruikt? Zou ik iemand mogen verkrachten omdat ik vind dat dat lekker voelt? Zou ik iemand mogen mishandelen omdat ik geniet van het geluid? Nee, want zintuiglijk plezier is geen morele rechtvaardiging om een ander te doen lijden en de lichamelijke zelfbeschikking af te nemen.

De smaak van een maaltijd van enkele minuten, die je kort daarna weer bent vergeten, mag nooit meer waard mogen zijn dan de vrijheid, lichamelijke zelfbeschikking en het leven van een ander. De smaak van vlees of kaas kan voor jou nooit belangrijker zijn dan het leven is voor een dier. Je zult je kaasje nooit meer kunnen missen dan een moeder en haar pasgeboren kalf elkaar moeten missen in de zuivelindustrie.

Voor gewoonte en gemak geldt hetzelfde. Deze hedonische redenen zijn geen morele rechtvaardiging voor het uitbuiten, mishandelen en doden van een ander. Pas die logica maar eens toe op andere situaties. Zou ik mensen tot slaaf mogen maken omdat ik eraan gewend ben en het handiger is? Zou ik seksueel geweld mogen toepassen omdat dat makkelijker is dan iemand's hart winnen? Nee. 

Daarnaast, voor alles bestaat tegenwoordig een vegan variant of alternatief dat vrijwel hetzelfde (of anders, maar ook heel lekker) smaakt, dezelfde beleving geeft, makkelijk te krijgen is en waar je snel aan gewend bent. Google het en je vindt het. De lekkere smaak komt bovendien vrijwel nooit van het stukje vlees of dierlijke product, maar van de kruiden en sausjes. En die zijn (er) allemaal plantaardig.

6. Wat ik eet, is een persoonlijke keuze. Dat moet je respecteren.

Vrijwel elke keuze die we maken is een persoonlijke keuze, maar dat zegt dus niks over de morele waarde of juistheid ervan. Het eten van vlees en andere dierlijke producten is inderdaad een persoonlijke keuze, net zoals het een persoonlijke keuze is om een hond te trappen, een kind te slaan of een oud vrouwtje te beroven.

Iedereen is vrij om alles te doen en persoonlijke keuzes te maken, totdat die keuzes nadelige gevolgen hebben voor anderen. Hoe ‘persoonlijk’ is die keuze dan nog? Vergeet je dan niet iemand?

En als wat je eet een persoonlijke keuze is, waarom zou je dan kiezen voor de meest wrede, gewelddadige, ongezonde en vervuilende optie terwijl er duizenden alternatieven in dezelfde supermarkt liggen? Zie ook argument 8.

7. ik wil anderen niks opleggen (als ik kom eten) / Veganisten forceren hun keuzes en ideologie op anderen 

Juist als je anderen niks wilt opleggen, dan is een vegan leefstijl logisch. Het is niet zo dat veganisten hun keuzes op carnisten forceren, maar carnisten forceren hun keuzes wel op anderen. Op 70 miljard dieren per jaar bijvoorbeeld. In Nederland zijn dat er 650 miljoen, dus 1,8 miljoen per dag

Als veganisten opkomen voor dierenrechten en zich daarover uitspreken, dan heeft de vleeseter nog altijd de vrije keuze om daar wel of niet op in te gaan of iets mee te doen, om te eten wat hij wil of om niet met de veganist te eten (als hij echt zó principieel tegen een plantaardige maaltijd is).

Maar als een vleeseter ervoor kiest om vlees te eten of een vegan-minded persoon kiest ervoor om toch maar dierlijke producten te eten om anderen maar niks op te leggen, dan heeft een dier in de veehouderij geen enkele keuze of vrijheid. Door de keuze om dierlijke producten te consumeren, wordt het dier opgelegd om in een krappe kooi of stal te leven, in een volgeladen vrachtwagen geforceerd te worden en in het slachthuis met geweld de gaslift in te worden gejaagd.

Als je anderen niks wilt opleggen, dan blijf je staan achter veganisme. Het kleine ongemak dat jij of de andere persoon daardoor ervaart, kan nooit erger zijn en mag nooit zwaarder wegen dan de stress en het leed dat dieren ervaren op transport en in het slachthuis. Leg anderen dat leed dus niet op door uit angst voor ongemak, de ander ‘niet tot last te willen zijn’ en toch maar dierlijke producten te eten. De andere persoon heeft alle keuzevrijheid om daarop te reageren.  

8. Iedereen is vrij om eigen keuze te maken

Het zijn juist de veganisten die de keuzevrijheid van anderen respecteren. Ze respecteren de keuzevrijheid van de 70 miljard veedieren die jaarlijks worden geslacht, want geen enkel dier kiest zelf voor het slachthuis. Ze respecteren de vrijheid van een moederkoe om haar kalf te mogen verzorgen en voeden met haar borstmelk en van een leghen om natuurlijk gedrag te vertonen. Geen enkel dier kiest ervoor om geslacht te worden en die keuzevrijheid respecteren we.

De mensen die door klimaatverandering hun thuis of inkomen gaan verliezen, de mensen die te maken krijgen met waterschaarste omdat ze veehouderij het gross van de voorraad verbruikt, de mensen die dichtbij veehouderijen wonen en ziek worden van de giftige uitstoten, de (inheemse) bewoners van bos- en natuurgebieden die worden verwoest voor de veehouderij, hebben allemaal geen keuze door de keuze van de vleeseter.

Iedereen is inderdaad vrij om z’n eigen keuzes te maken, totdat er een slachtoffer in het spel is die bescherming verdient. We zeggen ook niet over een kindermishandelaar of een verkrachter dat, hoewel het niet jouw keuze zou zijn, ieder z’n eigen keuze mag maken en je die keuze respecteert.

Als mensen die dierlijke producten eten het vrije-keuze-argument geven, kun je hen vragen wiens keuzevrijheid zij nou echt belangrijk vinden en respecteren, behalve die van henzelf.

9. Veganisten proberen mij altijd schuldig te laten voelen.

Het schuldgevoel dat veganisten veroorzaken bij mensen die dierlijke producten eten, komt puur doordat de persoon ergens in het achterhoofd al beseft dat er iets flink fout is aan wat we dieren daarvoor aandoen. Waarschijnlijk heeft die persoon weleens slachthuisbeelden gezien of op een andere manier informatie over de veehouderij tot zich gekregen, maar heeft diegene dit onderdrukt of excuusjes voor gevonden om niet te hoeven veranderen en de cognitieve dissonantie te onderdrukken. De veganist die om ethische redenen geen dierlijke producten eet, herinnert hen daaraan en dat is irritant. Een veganist die puur voor de eigen gezondheid of op advies van de arts plantaardig eet, vindt men minder confronterend.

Als iemand zegt dat die om ethische redenen geen brood eet omdat hij/zij het zielig vindt voor brood, dan zouden broodeters zich daar niks van aantrekken en er geen schuldgevoel van krijgen. Bij dierlijke producten is dat anders, omdat ze diep van binnen beseffen dat het klopt. 

10. Veganisten voelen zich superieur.

Het hele idee achter veganisme is precies het tegenovergestelde. Veganisten eten geen dierlijke producten, juist omdat zij inzien dat zij niet het middelpunt van het universum zijn en rekening willen houden met de dieren, de medemens, de natuur en de volksgezondheid. De hele wereld wordt er slechter van, behalve de consument die kort geniet van de smaak.

Veganisten eten geen dierlijke producten, omdat zij geloven dat die ene maaltijd of snack - nee sterker nog: dat ene smaakje of makkelijk te vervangen ingrediënt IN die ene maaltijd of snack - nooit meer waard kan zijn voor hen dan het leven waard is voor het dier. Veganisten vinden dat het lichte ongemak voor hen, zoals een vraag stellen aan de ober, wennen aan een nieuwe smaak of een ingrediëntenlijstje lezen in de supermarkt, in het niet valt bij een leven lang lijden en uitbuiting van een ander. Veganisten beseffen ook dat zelfs de grootste kaasjesliefhebber dat kaasjes nooit meer zou kunnen missen dan een moeder haar pasgeboren kalf mist waarvan zij net negen maanden zwanger is geweest.

In dit artikel ga ik hier verder op in.

11. Veganisten zijn altijd zo fel en bekritiserend.

Dit doet me denken aan de witte mensen die in de Black Lives Matter zeiden “Ja maar als je het nou eens vrolijk en niet zo boos zou zeggen, dan zou ik naar je luisteren over racisme”.

Dit noemen we tone-policing of de toon-drogreden, een soort ad hominem drogredenering. Hierbij wordt de focus gelegd op de emotie of toon, in plaats van in te gaan op de inhoud van het argument. Vaak omdat de inhoud van het argument confronterend of onomstotelijk is.

Ik ben het er helemaal mee eens dat een boze toon, verheven stem en belerende vingertjes vaak niet (maar soms wel) effectief zijn voor de beweging. De emotie en urgentie komt echter ergens vandaan: deze veganist heeft het slachtoffer achter je keuze duidelijk op het netvlies en neemt het daarvoor op. Dit dier is het échte slachtoffer, en niet de persoon die onbewust nog bijdraagt aan deze onderdrukking en daarvan bewust wordt gemaakt.

Bij andere typen onrecht en geweld zouden we de verantwoordelijke daar ook op aanspreken, en het niet maar laten omdat de dader zich dan wellicht gekwetst voelt. Als iemand op straat een oude dame, een hond of een kind in elkaar trapt, spreken we diegene ook streng en met urgentie aan.

Feminisme is geen anti-mannenbeweging, BLM is geen anti-witte-mensen-beweging, de lhbtiq+-rechtenbeweging is geen anti-hetero-beweging en veganisme is geen anti-vleeseter beweging.

Het gaat nu even niet om jou, maar om het échte slachtoffer.

12. Ze zijn voor dat doel gefokt / Als we ze niet zouden eten, dan hadden ze ook niet bestaan / we doen ze een plezier door hen het leven te schenken 

Volgens deze logica zou het ook moreel gerechtvaardigd zijn om honden te fokken voor hondengevechten, meisjes te fokken voor prostitutie of mensen te fokken voor slavernij. Een onderdrukt en uitgebuit individu hoeft de onderdrukker nooit dankbaar te zijn, ook al had dit individu zonder de onderdrukker niet bestaan. 

‘Leven’ is daarnaast een bedenkelijk begrip in de context van dieren in de veehouderij. De dieren slijten in dagen in vervuilde, krappe stallen en kooien, worden zo snel en goedkoop mogelijk tot slachtgewicht gebracht of produceren zo veel mogelijk nakomelingen, borstmelk of eieren. Alle dieren in de veehouderij worden geslacht op slechts een fractie van hun natuurlijke levensverwachting, dus wordt hen écht het leven geschonken?

Tot slot verandert het label dat wij op een dier plakken (voedsel, kleding, vriend, vervoer, wild) niks aan de perceptie van het dier zelf. In het slachthuis vindt een varken geen troost in het idee dat hij voor dat doel is gefokt. Hij wil overleven. Een moederkoe koopt er niks voor dat haar moedermelk is bestemd voor de zuivelindustrie. Zij wil haar kalf mogen houden en verzorgen. Een eendagshaantje in de eierindustrie is niet dankbaar voor die paar verschrikkelijke uren die hem zijn geschonken voordat hij wordt vergast of versnipperd.

13. Als we ze niet opeten, dan overpopuleren ze de wereld / komen er te veel.

Wij fokken en slachten ieder jaar 70 miljard veedieren voor de 7 miljard mensen op aarde. In Nederland zijn dat er 650 miljoen, dus 1,8 miljoen dieren per dag. Om zo veel dieren te kunnen slachten, worden de dieren op een enorm tempo en industriële wijze doelbewust gefokt in ‘vermeerderingsbedrijven’, meestal via kunstmatige inseminatie. Klik hier om te zien hoe dit werkt.

Het is dus niet zo dat koeien, varkens, kippen, schapen en geiten razendsnel voortplanten in het wild en wij dierlijke producten moeten eten om de populatie onder controle te houden.

Als we plantaardig gaan eten, dan zal de vraag naar dierlijke producten afnemen en zullen er steeds minder dieren gefokt worden. De wereld zal heus niet in één dag vegan zijn, dus het scenario dat we dan ineens met heel veel ongebruikte dieren achterblijven (‘en dat is zo zonde’) is absurd.

14. Als we stoppen met ze te fokken, dan sterven ze uit.

De gedomesticeerde dieren die wij eten, zijn geen natuurlijke diersoorten en hadden nooit bestaan als wij mensen hen niet actief hadden gecreëerd door jarenlange, doelbewuste genetische selectie op bepaalde kenmerken zoals explosieve spiergroei, borstmelkproductie, wolproductie, enzovoorts. Daarmee hebben wij onnatuurlijke en veelal ongezonde schepsels geknutseld die vaak niet eens meer zelfstandig kunnen voortplanten of kunnen overleven in de natuur.

Maar toch zullen veedieren nooit helemaal uitsterven als we stoppen met het eten van vlees. Er zullen altijd mensen zijn die een paar van deze dieren blijven houden en verzorgen op een liefdevolle, respectvolle, vrijere manier.

Daarnaast is de veehouderij de grootste oorzaak van het uitsterven van diersoorten en het verdwijnen van biodiversiteit en de natuur. Er wordt geschat dat zo’n 30 procent van al het verlies aan biodiversiteit te wijten is aan de veehouderij. Veedieren worden naar alle continenten gebracht waar hun voorouders niet voorkwamen en veroorzaken daar enorme natuurschade. Daarnaast worden lokale diersoorten afgeschoten en uitgeroeid om vee te beschermen.

Dus als je het uitsterven van diersoorten wilt voorkomen, dan eet je geen dierlijke producten.

15. Dieren eten elkaar ook, dus waarom zouden wij dat niet mogen? / leeuwen eten ook vlees / ga je roofdieren ook plantaardig laten eten?

Het eten van vlees door mensen en door andere dieren hebben vrijwel niks met elkaar te maken en zijn vaak zelfs tegenovergesteld.

Roofdieren moeten dieren eten om gezond te blijven en te overleven.

Mensen hebben dierlijke producten op geen enkele manier nodig om gezond te blijven. Integendeel, het maakt ons hartstikke ziek en verhoogt onze kans op de grootste doodsoorzaken, vele chronische ziekten en vroegtijdige sterfte. Daarnaast vormt de veehouderij het allergrootste risico voor de volksgezondheid door nieuwe infectieziekten en bacteriële resistentie te veroorzaken. Wij doden dieren enkel en alleen voor plezier (smaak = eetplezier). En doden voor je plezier is iets waarvan we allemaal aanvoelen dat het moreel niet te rechtvaardigen is.

Roofdieren zijn cruciaal voor een stabiele ecologische balans en houden de natuur in evenwicht. De veehouderij is de grootste oorzaak voor het verdwijnen van de natuur. Verantwoordelijk voor zo’n 80-90% van de kaalslag van de Amazone en zo’n 30% van al het biodiversiteitsverlies, ongeveer de helft van alle stikstofuitstoot en meer broeikasgassen dan de alle vliegtuigen, schepen, vrachtwagens en auto’s bij elkaar.

Roofdieren vangen een natuurlijk dier dat in vrijheid en volgens z’n natuurlijke levenswijze heeft geleefd en eerlijke kansen heeft gehad om te ontsnappen. Wij eten vlees van een genetisch geselecteerd, gedomesticeerd dier dat niet eens had bestaan als wij mensen die diersoort niet hadden gecreëerd door jarenlang te knutselen. We insemineren ze hardhandig om ze in razendsnel tempo te vermeerderen, we houden ze hun hele leven gevangen in kleine ruimtes, spuiten ze vol met antibiotica en supplementen, mesten ze vet met eiwitrijk veevoer uit de Amazone of spuiten ze geforceerd vol met vet. We laden ze in een krappe vrachtwagen voor lang, angstig transport, slaan ze met peddels in hoog tempo door de slachthuizen waar we ze systematisch vergassen en vermoorden op een fractie van hun levensverwachting zonder enige kans om z’n lot te veranderen. Vervolgens worden hun lichamen fabrieksmatig versneden, gewassen, in plastic verpakt en in je supermarkt gelegd. Allemaal voor kortstondig zintuiglijk plezier. Dat doet een leeuw niet.

In onze geschiedenis is er een periode geweest dat het voordelig en soms zelfs nodig was om te jagen om te overleven, maar dat is al lang niet meer het geval. Nu hebben we supermarkten met letterlijk duizenden gezondere, duurzamere, ethischere plantaardige producten alternatieven. Het grootste deel van onze evolutie aten we echter vrijwel uitsluitend plantaardig. Meer info en bronnen: plantbaseddennis.nl/natuurlijkdieet

Tot slot is het een slecht idee om ons gedrag en onze moraliteit te baseren op wat wilde dieren doen. Leeuwen doden elkaar en elkaars welpen regelmatig. Wilde dieren stelen en verkrachten elkaar. Is dit voor mensen ook gerechtvaardigd, alleen omdat sommige dieren het ook doen?

16. Wij zijn nou eenmaal intelligenter / Survival of the fittest.

Het intelligentie-argument wordt vaak gebruikt als rechtvaardiging voor het eten van vlees en andere dierlijke producten. Want “survival of the fittest” en “might makes right”. Omdat wij intelligenter zijn, zouden wij dieren mogen doden voor producten die we op geen enkele manier nodig hebben.

Intelligentie is echter nooit een rechtvaardiging om bij anderen te doen wat je wilt, onnodig leed te veroorzaken of iemand te doden die niet dood wilt. Intelligentie bepaalt ook niet de waarde van een leven. Als we dit wel zouden accepteren, dan lopen we direct tegen een heleboel problemen aan.

Mag iemand met een hoog IQ iemand met leerproblemen zomaar doden? Als ik slimmer ben dan jij, mag ik dan bij jou doen wat ik wil? Mag ik jou dan zomaar mishandelen en doden?

De cognitieve vaardigheden van varkens zijn ongeveer gelijk aan die van een kind van drie jaar oud. Als we de waarde en bescherming laten afhangen van intelligentie, moeten we varkens dan niet net zo goed beschermen als kinderen met dezelfde intelligentie? Of kinderen net zo slecht als varkens?

Varkens zijn ook intelligenter dan veel ouderen met ernstige cognitieve achteruitgang en sommige mensen met een verstandelijke beperking. Mag ik hen zomaar doden of laten lijden, alleen omdat ze minder “intelligent” zijn? Het lijkt mij heel duidelijk van niet.

Daarnaast: with great power comes great responsibility. Juist omdat wij intelligenter en machtiger zijn, hebben wij de verantwoordelijkheid om anderen (en de planeet) te beschermen. Vergelijkbaar heeft een volwassen persoon niet het recht om alles maar te doen bij een kind en deze te laten lijden, enkel omdat de volwassene sterker en slimmer is. Integendeel, de volwassen persoon heeft daardoor een verantwoordelijkheid om het kind te beschermen. 

Stel even dat we intelligentie wel zouden laten bepalen wie of wat we eten, gaan we dan honden eten in plaats van varkens? Varkens zijn immers intelligenter. Of zouden we dan alleen de minst intelligente “eetbare” dieren eten, zoals insecten en schelpdieren?

Maar als we intelligentie écht laten bepalen wie we doden en wat we eten, dan zouden we alleen we de minst intelligente eetbare organismen moeten eten waarvan we kunnen leven: planten. Zonder brein, centraal zenuwstelsel of het vermogen om te lijden. En laat dat nou net ook het beste zijn voor je gezondheid, de volksgezondheid, de natuur, het klimaat en de wereldhonger.

Tot slot: intelligentie is sowieso een zeer subjectief begrip. De intelligentie van dieren wordt vaak beoordeeld aan de hand van hoeveel hun cognitieve vaardigheden op die van de mens lijken. Maar ieder dier is perfect intelligent in zijn eigen levenswijze en in de omgeving waarin en waarvoor het is geëvolueerd. Een rat onthoudt geuren veel sneller dan de mens. Als ratten onze intelligentie zouden moeten beoordelen, dan zouden ze ons misschien daarom wel heel laag inschatten.

Zoals Jeremy Bentham zei: ‘De vraag is niet “kunnen ze redeneren?” noch “kunnen ze praten?”, maar “kunnen ze lijden?”’ Dieren wel, planten niet. Zie het volgende argument.  

17. Maar planten voelen ook pijn.

Er is geen enkele wetenschappelijke aanwijzing dat planten pijn voelen. Ze hebben geen pijnreceptoren, centraal zenuwstelsel of een brein, dus ze zijn anatomisch niet in staat om pijn te voelen. De functie van pijn is om je ervoor te waarschuwen dat je lichaam wordt beschadigd, zodat je snel kunt reageren en kunt vluchten. Planten kunnen niet vluchten, dus er is evolutionair geen reden om pijn te kunnen voelen.

Planten hebben ook geen bewustzijn, zoals experts kraakhelder uiteenzette in een recent artikel (Mallat et al., 2020). Planten kunnen niet proactief anticiperen, maar alleen reageren op waargenomen prikkels. 

Van dieren weten we zeker dat ze pijn en angst voelen en bewustzijn hebben. Hoewel zeer onwaarschijnlijk en al het bewijs zegt van niet, zal men zich van planten altijd blijven afvragen of er niet een ‘ander soort’ bewustzijn of pijn hebben die wij nog niet begrijpen. Als je snel moest kiezen wie je aanrijdt met de auto, een hond of een struik, zou je dan niet altijd kiezen voor degene waarvan het zeer onwaarschijnlijk is dat ze pijn voelen, in plaats van degene waarvan het zeker is?

Maar stel even dat planten wél pijn zouden voelen en dat jij als plantenactivist planten wilt behoeden voor leed, dan alsnog kun je veel beter plantaardig eten. Er is tot wel 16 kilo planten nodig om 1 kilo vlees te produceren. Daarnaast is zo’n 90% van de kaalslag van de Amazone te wijten aan de veehouderij, waarbij elke seconde een voetbalveld aan planten wordt verwoest.

Plantaardig eten is dus echt het meest plant-aardig.

18. Dieren lijden niet zoals wij doen.

Er wordt vaak gezegd dat dieren anders pijn ervaren en lijden dan wij, of dat helemaal niet doen.

Hoewel ze bij lange na niet voldoende of effectief zijn, bestaan er al lange tijd wetten en bepaalde methoden om pijn en angst bij dieren in het slachthuis te verminderen. Het is ook verboden om een hond te mishandelen. Daarmee erkennen we dus al dat dieren kunnen lijden. Er bestaan bijvoorbeeld geen wetten die mij ervan behoeden om gras uit de grond te trekken.

Dieren hebben dezelfde pijnreceptoren en hersendelen die bij ons een rol spelen in de perceptie van pijn, angst en stress. Dieren vertonen daarnaast dezelfde gedragsmatige reacties op pijn als wij: verhoogde ademhaling, stressgeluiden, heen en weer bewegen, het vermijden van de pijnprikkels en het opzoeken van pijnstilling wanneer deze beschikbaar is. Een groot wetenschappelijk consensus statement geeft aan dat vissen pijn ervaren en ook bij kreeften is dit aangetoond, omdat ze druk over hun antenne beginnen te wrijven wanneer er zuur op wordt geplaatst en stoppen met wrijven wanneer pijnstilling wordt toegediend. Pijn is evolutionair ontzettend belangrijk om aan schadelijke prikkels te kunnen ontsnappen en het zou onlogisch zijn als andere dieren dit niet hebben, maar wij mensen ineens wel.

Nog een argument is vaak dat dieren misschien wel fysieke pijn, maar geen emotionele pijn ervaren en dus niet zo “lijden” onder de pijn. Ook dit is onwaarschijnlijk, aangezien koeien in de zuivelindustrie vaak nog dagenlang in stress loeien naar hun gestolen kalf en honden urenlange paniekreacties vertonen door scheidingsangst als ze alleen moeten blijven.

Dan rest de vraag of dieren wel evenveel lijden als mensen, aangezien wij onszelf intelligenter achten, meer over onze pijn kunnen reflecteren en dus meer lijden. Hoewel het zou kunnen, kan het tegenovergestelde ook waar zijn. Wij kunnen de oorzaak en tijdelijkheid van onze pijn begrijpen, wat rust kan geven, terwijl een dier dat vaak niet begrijpt.

Maar de exacte hoeveelheid pijn en leed is niet eens belangrijk. Dat verschilt tussen dieren, maar ook tussen mensen. Als ik meer/sneller pijn en leed ervaar dan jij, rechtvaardigt dat niet dat ik jou onnodig pijn en leed aandoe. Het gaat erom dat we pijn en leed voorkomen waar dat kan.  

Antropomorfisme is tegenwoordig een vies woord, zeker voor een gedragsbioloog als ik. Maar we zijn te ver de andere kant op geslagen. Als alles hetzelfde is als bij mensen, van dezelfde hersenstructuren die geactiveerd worden, dezelfde hormonen die vrijkomen en dezelfde gedragsmatige reacties, dan zou het toch gek zijn als de subjectieve ervaring van pijn bij dieren ineens helemaal anders is dan bij mensen?  

Er is ook nog zoiets als Occam’s razor, een belangrijke wetenschappelijke wet dat uitgaat van het principe of parsimony (spaarzaamheid). Dit principe stelt dat bij concurrerende hypotheses degene die de minste tussenstappen nodig heeft om verklaard te worden, meestal de juiste is. Er moet iets heel geks zijn gebeurd in de evolutie als alle belangrijke onderdelen hetzelfde zijn gebleven, maar ergens tussen de mens en alle andere dieren de subjectieve ervaring van pijn heel anders is geworden. Dat heeft meer onlogische tussenstappen nodig dan wanneer ook deze hetzelfde is gebleven, aangezien fysieke en emotionele pijn evolutionair gezien even belangrijk is gebleven.

19. Ik kies al heel bewust voor beter dierenwelzijn: biologisch, 3-sterren, humaan geslacht / Als het dier een goed leven heeft gehad, dan is het goed.

Wanneer mensen dit zeggen, geven ze dus aan dat ze om dierenwelzijn geven. Dat is mooi! Echter, de verbeteringen voor dierenwelzijn bij het Beter Leven keurmerk of biologische veehouderij zijn marginaal en slechts tijdelijk.

Marginaal, want in de meeste gevallen hebben de dieren slechts een iets minder vreselijk leven of iets meer ruimte. Niet één, maar 1,5 A4tje per kip bijvoorbeeld. Scharrelkippen kunnen niet lekker scharrelen, maar krijgen scharrelmateriaal gestrooid in de propvolle stal en vrije-uitloop kippen hebben vaak zo weinig uitloopruimte dat het de meesten niet zal lukken om die te bereiken. Ook bij dierlijke producten met ‘beter dierenwelzijn’ worden de dieren meestal gemutileerd. De snaveltjes, hoorns en staarten worden meestal alsnog verwijderd. Ook deze dieren komen uit fabrieksmatige vermeerderingsbedrijven waar moeders keer op keer hardhandig worden geïnsemineerd en waar mannetjes als restproducten kort na de geboorte worden “vernietigd”.

Toen ik kort bij het Beter Leven liep, was intern heel duidelijk: we mogen nóóit zeggen dat de dieren een goed leven hebben gehad, want ook dieren met 3-sterren Beter Leven hebben écht geen goed leven. Slechts een iets “beter leven”. Of iets minder verschrikkelijk. Daar neem ik zelf geen genoegen mee, net zoals we een net iets betere behandeling ook niet zouden accepteren voor andere onderdrukte, gediscrimineerde en mishandelde groepen in onze geschiedenis.

En tijdelijk, want of het nou 3-sterren Beter Leven, biologische of gangbare dierlijke producten betreft, alle dieren worden op dezelfde manier met geweld in dezelfde vrachtwagens geforceerd en op transport gezet, belanden in precies dezelfde slachthuizen waar ze met dezelfde peddels of stroomstoters door dezelfde gangen worden gejaagd en hetzelfde bijtende gas in de longen of metalen pin op het hoofd krijgen. Ze krijgen daar absoluut geen biologische voorkeursbehandeling. Er bestaan geen lievere, biologische slachthuizen.

Maar stel dat we wél even aannemen dat deze dieren echt een goed leven zouden hebben en gelukkig zijn. Dan kun je je afvragen wat erger is: een miserabel dier doden dat een vreselijk leven heeft of een gelukkig dier doden dat zogenaamd een goed leven heeft. Deze dieren worden alsnog op een fractie van hun natuurlijke levensverwachting gedood terwijl ook zij niet dood willen.

“Humaan slachten” is een oxymoron. “Humaan” betekent compassie en welwillendheid tonen. Dat gaat niet samen met iemand doden die niet dood wilt, zelfs al zou diegene helemaal niet lijden. Dit is overigens nooit het geval, want het dier lijdt al tijdens het leven op de fabriek (boerderij), het urenlange stressvolle transport, de gewelddadige aankomst in het slachthuis en voordat het de gaskamer of dwangrek bereikt. Vraag jezelf af of je het zou accepteren als ik jou in je slaap humaan zou doden, zonder dat je het doorhebt. 

Een sprekend voorbeeld is seriemoordenaar Jeffrey Dahmer, die zijn vele slachtoffers bedwelmde voordat hij hen verkrachtte en vermoordde. De slachtoffers hebben wellicht minder geleden en hadden het moment van doodgaan niet meer in de gaten. Was hij een humane moordenaar met oog voor welzijn? 

Als je kiest voor dierlijke producten met beter dierenwelzijn, vraag jezelf dan altijd af of jij van plek zou willen ruilen met het dier. En of je je eigen huisdier dat exacte levensverloop inclusief dodingsmethode zou aandoen. Zo niet, dan besef je dus dat deze dieren niet echt een goed leven hebben. En waarom zou dat leven wel goed genoeg zijn voor een ander, maar niet voor jou? Dat komt vanuit een verheven houding van superioriteit.

Tot slot is biologische veehouderij zeker niet beter voor de planeet. Er is veel meer ruimte nodig om de dieren te laten grazen, die ook nog eens langer broeikasgassen blijven uitstoten. Een grootschalig onderzoek toonde aan dat biologische veehouderij zorgt voor 6 keer meer uitstoot en 36 keer meer landgebruik (Poore et al., 2018).

20. Je kunt mensen en andere dieren niet aan elkaar gelijk stellen / je moet dieren niet behandelen als mensen.

Je hoeft niet te geloven dat mensen en andere dieren gelijk zijn aan elkaar om dierlijke producten te vermijden. Je hoeft gelukkig niet te kiezen wie je doodt of wie er sterft.

Als ik snel moest beslissen wie in met de auto doodrijd, een kind of een varken, dan zou ik het varken kiezen. Daar zouden de meeste mensen begrip voor hebben. Maar als ik die keuze niet hoef te maken en ik zou zonder enige noodzaak expres varkens gaan doodrijden voor m’n plezier, dan zou iedereen dat afkeuren.

Hetzelfde geldt voor vlees en andere dierlijke producten eten. Je hoeft niet de keuze te maken om een ander te doden, want vlees en andere dierlijke producten zijn op geen enkele manier nodig. Je doodt een ander enkel voor plezier (smaak = eetplezier) en vanuit gewoonte of gemak.

Je hoeft dus niet te geloven dat mensen en dieren gelijk zijn. Je hoeft alleen maar te geloven dat die ene maaltijd voor jou, of zelfs dat ene ingrediënt ín die ene maaltijd, voor jou niet meer waard is dan de vrijheid, lichamelijke zelfbeschikking en het leven van een ander.

Je hoeft alleen te geloven dat het verwaarloosbare, tijdelijke ongemak van even dat plantaardige alternatief opzoeken in de supermarkt, of even die vraag stellen aan de ober, of het kleine verschil in smaak waar je toch snel aan went, voor jou nooit belangrijker kan zijn dan een leven vol angst en pijn, de ervaring van de gaslift in het slachthuis, de pijn van een moederkoe die haar kalf mist in de zuivelindustrie of de versnipperaar voor een eendagskuiken in de ei-industrie.

Mensen en andere dieren zijn niet gelijk of hetzelfde. Mensen onderling ook niet en dieren onderling ook niet. Maar alle mensen en alle dieren hebben wel degelijk dezelfde intrinsieke waarde en hetzelfde recht op bescherming, vrijheid en lichamelijke zelfbeschikking. En alleen omdat mijn moeder eerder zou beschermen dan jou, betekent niet dat ik jou zonder goede reden mag mishandelen en doden. 

We hoeven dieren ook echt niet behandelen als mensen. Daar hebben ze niks aan. Ze hoeven niet dezelfde rechten te krijgen. Een kip heeft niks aan stemrecht, een varken heeft niks aan vrijheid van meningsuiting en een koe heeft niks aan recht op onderwijs. Dieren willen gewoon dier zijn en in vrijheid leven volgens hun soorteigen natuur.

21. De mensheid heeft wel grotere problemen / laten we eerst de mensen helpen / je kunt niet iedereen helpen / mensenrechten zijn belangrijker.

Het is bijzonder om te zien hoeveel mensen ineens om mensenrechten en humanitaire problemen lijken te geven zodra het gaat over veganisme en dierenrechten, terwijl ze zich vrijwel nooit echt hebben ingezet voor mensenrechten.

Dit is de veelgebruikte “Whataboutisme” drogreden, waarbij je wordt verweten je niet óók uit te spreken tegen en in te zetten voor misstand B wanneer dat doet voor misstand A.

In dit geval is deze al helemaal onjuist. Veganisme en dierenrechten botsen niet met mensenrechten, maar gaan juist hand in hand met elkaar. Je hoeft dus niet te kiezen.

Veganistisch leven betekent simpelweg geen dierlijke producten eten, geen dierenhuiden of vachten dragen, geen op dieren geteste cosmetica kopen en andere vormen van uitbuiting en leed van dieren vermijden. Dat is een passieve actie. Het kost je niet meer tijd. Je kunt je humanitaire activiteiten dus onverminderd voortzetten als je daarnaast ook gewoon veganistisch leeft.

Veganisme is daarnaast op veel manieren juist cruciaal voor het beschermen van mensen.

We produceren meer dan genoeg voedsel om de wereldbevolking overgewicht te geven, maar toch lijden ruim 900 miljoen mensen honger en sterft elke zes secondes een kind aan ondervoeding. We voeren dit voedsel echter aan de 70 miljard dieren die we jaarlijks slachten om een beetje vlees en zuivel te produceren voor de rijken.

Maar liefst 82% van de kinderen die hongerlijden, leven in landen waar voedsel wordt geëxporteerd voor vee in het westen. Als we allemaal plantaardig zouden eten, worden zij minder kwetsbaar en kunnen we deze oneerlijke voedselverdeling stoppen.

In slachthuizen werken vaak migranten en andere kwetsbare groepen die geen andere keuze zien. Slachthuismedewerkers lopen één van de hoogste risico’s op allerlei ziekten, ongelukken, PTSD, huiselijk geweld, verslaving, depressie en zelfmoord van alle beroepen.

Als we stoppen met leer dragen, voorkomen we dat in landen als India en Bangladesh zo’n 90% van de medewerkers in de leer-industrie sterft voor z’n 50^ste en kinderen gehandicapt worden geboren als gevolg van de giftige chemicaliën die worden gebruikt om het leer te bewerken.

Daarnaast is veganisme belangrijk voor inheemse stammen in de Amazone die hun leefgebied verliezen en worden verjaagd, aangezien 90% van de verwoesting van de Amazone te danken is aan de veehouderij. De klimaat- en biodiversiteitscrisis is de grootste bedreiging voor de hele mensheid, maar juist de meest kwetsbare mensen in ontwikkelingslanden ondervinden als eerste de consequenties. En dat terwijl zij zelf het minst bijdragen aan het probleem. De veehouderij is de grootste oorzaak voor het verdwijnen van de natuur en een enorme bijdrager aan klimaatverandering.

Tot slot, als we allemaal veganistisch gaan leven, dan worden we vanzelf een betere, liefdevollere en respectvollere samenleving. De kans dat je een ander mens kwaad doet is klein als we het ook immoreel vinden om een kip kwaad te doen.

Dus juist als je mensenrechten en humanitaire issues belangrijk vindt, is veganisme een logische leefstijl.

22. Maar het is traditie – vlees en dierlijke producten maken een belangrijk onderdeel uit van tradities.

Dit is een argumentum ad antiquitatem drogreden, Latijn voor ‘beroep op ouderdom’, ook wel beroep op traditie, het verleden of anciënniteit om iets te rechtvaardigen omdat het al zo lang bestaat.

Maar dat iets al heel lang wordt gedaan, rechtvaardigt niet om het te blijven doen. Traditie kan iets verklaren, maar nooit iets rechtvaardigen.

Dat men vroeger iets deed of de wereld iets nog steeds doet, is slechts een feitelijke constatering. Het zegt niks over de morele waarde of juistheid ervan. De volgende voorbeelden illustreren dat duidelijk.

Stierenvechten is traditie. De dolfijnenslacht in Taiji is traditie. Bij het Chinese traditionele Yulin festival worden jaarlijks 10.000 honden op brute wijze vermoord. Bij het Deense Grindadráp worden jaarlijks zo’n 800 walvissen opgejaagd en geslacht op het strand. Allemaal traditie.

Slavernij was traditie. Vrouwenbesnijdenis was traditie. Zwarte piet was traditie. Homohuwelijk was tegen traditie. Werkende vrouwen met lichamelijke zelfbeschikking was tegen traditie. Vrijwel alle emancipatie druist tegen traditie in.

De Azteken offerden in hun traditie 40 mensen op aan hun zonnegod. De Feniciërs verbrandden hun eigen kinderen om zich te verzoenen met hun god. In Afghanistan werden overspelige echtparen publiekelijk gestenigd. In India was het traditie dat weduwnaars zichzelf ook van het leven beroven.

Tradities zijn niet statisch, maar verouderen en veranderen continu bij voortschrijdend inzicht. Is het geen kenmerk van een beschaafde samenleving om achterhaalde tradities aan te passen als deze leed veroorzaken en de vrijheid of lichamelijke zelfbeschikking van een ander beperken?

Vooral rond de feestdagen wordt traditie vaak als excuus gebruikt om vlees en andere dierlijke producten te eten. Er worden in Nederland 2,7 miljoen dieren vermoord voor de kerstdiners op eerste en tweede kerstdag. Dit zijn 1.650.000 kalkoenen en kippen, 1.032.000 wild (konijn en eend), 26.000 koeien, 16.000 varkens. Stuk voor stuk bewuste individuen met belangen, een voorkeur om niet te lijden en om niet te worden gedood. 

23. Ik eet al minder vlees.

Allereerst: bewust minder vlees eten is een enorm belangrijke, vaak onmisbare eerste stap. Of je het nu doet voor de dieren, het klimaat, de natuur, je medemens, je gezondheid of de volksgezondheid, deze keuze laat zien dat men zich realiseert dat er iets mis is met vlees en een eerste intentie heeft om de consumptie ervan te verminderen.

Daarnaast hebben vrijwel alle veganisten ook eerst minder vlees gegeten. Vrijwel niemand gaat van volledig vleeseter in één keer naar compleet vega of vegan. Meestal gaat dit in fases.

Onderzoek laat zien dat vleesverminderaars een twee keer zo grote kans hebben om te switchen naar helemaal vega dan onbewuste vleeseters. Bij flexi’s is deze kans zelfs bijna zes keer zo groot.

Ook zijn vleesverminderaars en flexitariërs cruciaal voor de explosief groeiende vegan-markt. Het overgrote deel van de vegan producten wordt gekocht door deze grote groep en niet door de nog relatief kleine groep veganisten. Onderzoek in de VS laat zien dat als groep, vleesverminderaars en flexi’s 3 tot 4 keer meer vegan maaltijden eten dan veganisten.

Als gevolg hiervan investeren bedrijven massaal enorme bedragen in de ontwikkeling van vegan producten, waardoor het voor iedereen steeds makkelijker, aantrekkelijker en goedkoper wordt om ook de volgende stap te zetten. De veganisten genieten ook van het groeiende aanbod.

Als iemand zegt dat diegene al minder vlees eet, verdient dat dus een dikke duim omhoog en kun je vragen waar diegene nu tegen aanloopt om de volgende stap te zetten en hoe je diegene daarbij kunt helpen.

Minder vlees eten is een geweldige eerste stap, maar mag mijns inziens nooit het eindstation zijn of worden gebruikt als argument om niet de volgende stap te hoeven zetten. “Iets minder” zouden we namelijk ook nooit accepteren als eindpunt bij andere vormen en systemen van geweld, discriminatie en ander onrecht.

Als iemand je zou vertellen dat ze echt bewust al minder racistisch zijn, zeker elke maandag geen kinderen slaan en écht al minder stelen, wat zou je dan zeggen? Precies: hartstikke goed, maar waarom zou je het op de andere dagen nog wél doen als je eenmaal hebt gerealiseerd dat je iemand daarmee onrecht aandoet en leed berokkend?

Elke keer dat je ervoor kiest om nog wél vlees te eten, sterft daarvoor alsnog een onschuldig, gevoelig individu die er geen boodschap aan heeft dat je het de dag daarvoor niet deed.