Varkens

Productiemoeders

In Nederland worden ieder jaar zo’n 16 miljoen varkens geslacht.¹ Deze worden allemaal geproduceerd in vermeerderingsbedrijven, waar de zeugen drie keer per jaar kunstmatig worden geïnsemineerd (klik hier als je wilt zien hoe dit in Nederland in z'n werk gaat). Veel zeugen krijgen een baarmoederverzakking door de vele, snel opvolgende zwangerschappen. De constant barende moeder wordt in een klein kraamkrat opgesloten waarin ze nauwelijks kan bewegen. Ze wordt gedwongen om op dezelfde plek te bevallen als waar ze poept en plast, iets wat ze in de natuur nooit zou doen.² Deze omstandigheden leveren zo veel stress op, dat veel zeugen zich in de paniek verwonden en uiteindelijk uitgeput bewusteloos neervallen. Maar liefst 7 procent van de zeugen sterft vroegtijdig door de stress.³ Hoewel varkens vroeger nog zo’n vijf biggen per worp kregen, krijgen de genetisch geselecteerde zeugen tegenwoordig zo’n vijftien biggen! Het aantal tepels is echter niet snel genoeg meegegroeid. Daardoor heeft de moeder niet genoeg tepels voor alle jongen, waardoor zij moeten dringen om te kunnen drinken. Zo’n 14 procent van de biggetjes overlijdt al in het kraamhok, o.a. doordat ze door hun moeder worden geplet. In de natuur gebeurt dit vrijwel nooit. Na zo’n zes snel opvolgende zwangerschappen is de zeug ‘op’ en wordt ze geslacht. Klik hier als je wilt zien hoe Nederlandse vermeerderingsbedrijven eruit zien. 

Een fokzeug in het kraamkrat

Levensomstandigheden

De biggen worden bij de moeder weggehaald als ze 28 dagen oud zijn, terwijl dat bij een wild zwijn pas na drie maanden zou gebeuren. Het vroegtijdige spenen zorgt voor een verzwakte weerstand.⁴ De staartjes worden vrijwel altijd afgeknipt of weggebrand, omdat de biggen anders uit pure verveling en frustratie in elkaars staartjes gaan bijten. In Nederland gebeurt dit bij 30 miljoen biggetjes per jaar. Klik hier om te zien hoe dit in Nederland in z'n werk gaat. 

Door genetische selectie is de groeisnelheid de laatste twintig jaar met 30 procent toegenomen.⁵ Deze snelle selectie heeft allerlei lichamelijke afwijkingen en gezondheidsproblemen met zich meegebracht, waaronder gespleten gehemelten, hermafrodisme, misvormde poten, liesbreuken en ontbrekende anussen.⁶ Door de hoge groeisnelheid, de gewijzigde lichaamsbouw, slechte voeding en het gebrek aan lichaamsbeweging, krijgt 40 procent van de varkens poot- of gewrichtsproblemen⁷ en is 10 procent van de varkens kreupel.⁸

Daarnaast veroorzaken de erbarmelijke omstandigheden allerlei gezondheidsproblemen. De varkens leven constant in een slechte luchtkwaliteit, terwijl de longen van varkens even gevoelig zijn als die van ons. Volgens de EFSA zijn concentraties van ammoniak (NH3, een giftig gas) in varkensstallen van 40 ppm (parts per million) heel normaal en volgens het Klimaatplatform liggen de concentraties zelfs tussen de 50 en 70 ppm. Dit terwijl mensen en varkens al ademhalingsproblemen ervaren bij ammoniakconcentraties boven de 6 ppm, biggen ammoniakconcentraties van onder de 10 ppm al detecteren en actief vermijden en de concentratie hooguit 20 ppm mag zijn om ernstige beschadigingen aan de luchtwegen te voorkomen. Een korte blootstelling aan ammoniakconcentraties boven de 35 ppm veroorzaakt bij varkens direct ontstekingsreacties in de luchtwegen en zorgt ervoor dat bacteriën in de longen minder worden afgevoerd.⁵ In combinatie met fijnstof en bacteriën zorgt dit ervoor dat een kwart van alle varkens longontsteking heeft en 95 procent van de varkensstallen is besmet met ziektekiemen die stalhoest veroorzaken.⁸ Door de slechte luchtkwaliteit heeft 30 procent van de Nederlandse varkenshouders zelf ook longklachten.⁹ In België is 40 procent van zowel de varkens als de varkenshouders besmet met de MRSA bacterie, ook wel bekend als ziekenhuisbacterie.¹⁰

Varkens zijn uitermate intelligente dieren, maar in de monotone stallen hebben ze amper verrijkingsmateriaal. Het verrijkingsmateriaal dat ze wel krijgen, zoals wat kettingen, is bij lange na niet effectief genoeg om te voorkomen dat ze allerlei gedrags- en mentale problemen ontwikkelen. Daarnaast hebben veel varkens last van hittestress. Varkens kunnen namelijk niet zweten en koelen in de natuur af door middel van een modderbad. Deze hebben ze in de stallen vrijwel nooit.

Dankzij de stress, verwondingen en gezondheidsproblemen sterft tijdens de batterijfase en het vetmesten nog eens 7 procent van de varkens. Hierdoor haalt 20 procent van de varkens de leeftijd van zes maanden niet eens, de leeftijd waarop ze worden geslacht.¹¹ Hoewel een wild zwijn 15-20 jaar oud kan worden, worden varkens in de veehouderij op een leeftijd van slechts zes maanden geslacht (3 procent van de natuurlijke levensverwachting). Ze wegen op dat moment 100 – 130 kilo, terwijl een wild zwijn op die leeftijd zo’n 20 kilo is. Door genetische selectie op de explosieve groei zijn varkens tegenwoordig dus 5 keer zo zwaar.

Een kijkje in de keuken

In mei 2019 drong een groep dierenactivisten een varkensstal in Boxtel (Brabant) binnen om vast te leggen wat er gebeurt achter de gesloten deuren van de Nederlandse varkenshouderij. En hoewel je kunt vinden wat je wilt over deze ‘agressieve’ vorm van activisme, heeft het er wel voor gezorgd dat heel Nederland een kijkje in de keuken kon nemen en kon zien wat de Nederlandse dierenwelzijnsstandaarden precies inhouden.

Transport

Het transport naar het slachthuis is een buitengewoon stressvolle ervaring. De varkens worden met een hoog tempo uit de stal, de enige omgeving die ze kennen, een vrachtwagen ingejaagd. Hier komen vaak varkens van verschillende groepen of zelfs verschillende boerderijen samen. Doordat varkens zeer intolerant zijn naar varkens die ze niet kennen, ontstaan hier vaak gevechten. Onderdanige varkens kunnen nergens heen, wat vaak leidt tot ernstige verwondingen.

Volgens de Nederlandse wetgeving mogen transporten maar liefst 24 uur duren zonder te hoeven rusten. Dit gebeurt zowel bij hittegolven van 40 °C, terwijl varkens al hittestress ervaren vanaf 24 °C, als tot -5 °C, terwijl een buitentemperatuur van 4 °C door de wind al aanvoelt als -12°C.⁵

Pas bij transporten langer dan 8 uur is het verplicht om water aan te bieden. In de praktijk drinken de varkens echter ook bij die transporten niet en komen ze uitgedroogd aan in het slachthuis. Dit kan komen door de stress, doordat ze de weinige drinknippels door de drukte niet kunnen bereiken of doordat ze die drinknippels nog nooit hebben gezien en dus niet begrijpen. Varkens moeten nuchter worden geslacht, zodat het maag-darmkanaal leeg is en de kans kleiner is dat de inhoud het vlees besmet. In de praktijk betekent dit vaak dat varkens bijna 20 uur geen eten krijgen, wat natuurlijk ook weer stress en onrust veroorzaakt.⁵ 

Klik hier om te zien hoe varkens worden getransporteerd. Je kunt die dingen natuurlijk nooit 1-op-1 met elkaar vergelijken, maar ik zie toch overeenkomsten met andere vreselijke dingen die we in het verleden met andere bevolkingsgroepen deden. 

De slacht

Bij aankomst in het slachthuis worden de varkens uit de vrachtwagens geladen en door lange gangen opgejaagd met behulp van prik- of mepstokken en peddels. Omdat de medewerkers onder hoge tijdsdruk moeten werken, kunnen zij niet anders dan zeer hardhandig met tegenwerkende of kreupele varkens om te gaan. Dit gebeurt structureel in alle slachthuizen en is onvermijdelijk. Aan het eind van die gang worden ze in groepjes in een kleine ruimte gejaagd, waarin ze door middel van een hoge concentratie CO₂ worden ‘bedwelmd’. Ze worden dus eigenlijk vergast totdat ze hun bewustzijn verliezen. Dit duurt ongeveer 20 seconden, wat altijd een periode van ernstig ongerief is. 

Klik hier als je wilt zien hoe bedwelming met CO₂, wat wordt gezien als de meest 'humane' dodingsmethode, in Nederland in z'n werk gaat. 

Experts van Wageningen University & Research (WUR) geven aan dat het welzijn sterk wordt aangetast door deze methode. Het inademen van de hoge CO₂ concentraties is ontzettend pijnlijk en leidt tot ernstige benauwdheid voordat de dieren het bewustzijn verliezen. Dit veroorzaakt altijd een periode angst, pijn en lijden. Andere, misschien effectievere dodingsmethoden worden niet toegepast omdat het invloed heeft op de kleur en de kwaliteit van het vlees.¹² Als de varkens bewusteloos zijn, worden ze aan de poten opgehangen en wordt de halsslagader doorgesneden waardoor ze doodbloeden.

In sommige slachthuizen worden wel 50.000 varkens per dag geslacht. Honderden per uur. Om dit te halen mag absoluut niks of niemand vertraging veroorzaken. Slachthuismedewerkers zijn echt geen slechte mensen, maar ze worden gedwongen om onder hoge druk te werken in een verknipt systeem. Iedereen die onder die druk dagelijks duizenden dieren de dood in moet drijven, wordt in een korte tijd ongevoelig en blind voor het individu. Als een dier niet meewerkt en vertraging veroorzaakt, reageren ze hun frustratie op hem af door te slaan, te prikken, aan staarten te trekken, et cetera. Dit is onvermijdelijk.

Biologisch, 1-, 2-, 3-sterren Beter Leven, of gewoon gangbaar, alle varkens maken dit transport mee en komen uit in hetzelfde slachthuis. Dieren uit de biologische varkenshouderij krijgen hier echt geen voorkeursbehandeling. De tijdelijk betere omstandigheden behoeden ze dus niet voor het lijden en de stress van het transport of slacht.

Een dagje in het slachthuis

Recent keek ik een middagje mee bij het varkensslachthuis Westfort in IJsselstein. De reden dat ik dit slachthuis met mijn eigen ogen wilde zien, was omdat het bekend staat als een vooruitstrevend slachthuis met de hoogste standaarden voor dierenwelzijn. Dit slachthuis slacht 10.000 varkens per dag. Dit is nog niks vergeleken met bijvoorbeeld Vion, die er 50.000 per dag doet.

Ik werd hartelijk ontvangen en begeleid door de oprichter van het slachthuis, die sinds kort met pensioen is. Ik heb alles mogen zien: Het uitladen van de varkens, het opjagen van de varkens naar de gasliften, het uit de liften gegooid worden van stapels bedwelmde lichamen, het opengesneden worden van de halsslagaders, het doodbloeden en de honderden medewerkers die ieder een aparte taak langs de band hebben om de lichaamsdelen te verwerken en te verpakken (waaronder iemand die de hele dag varkensanussen doorboort om het darmstelsel los te maken van de huidlaag).

Ik mocht alles vragen. Mijn belangrijkste vraag was of deze meneer, oprichter van dit slachthuis, het diep vanbinnen ook niet verkeerd vindt. Zijn antwoord: “Jawel. Uiteindelijk doden we hier gewoon grote massa’s dieren. Maar zolang de consument het blijft kopen, blijven wij dit doen.” Hoewel ik alles mocht vragen, mocht ik absoluut niks filmen. Ik was daarom extra blij dat een tijdje later deze undercover beelden verschenen uit dit bewuste slachthuis met de hoogste dierenwelzijnsstandaarden.

Vleesvarkens in mensentermen

Een wild zwijn krijgt per worp ongeveer vijf biggen. Zeugen in vermeerderingsbedrijven krijgen twee tot drie keer zo veel. Ze hebben te weinig tepels. Na de worp wordt ze snel opnieuw bezwangerd. Een vleesvarken wordt op een leeftijd van zo’n 6 maanden geslacht. Het weegt dan 100 – 130 kg. Een wild zwijn is dan zo’n 20 kg en wordt 15-20 jaar oud. Een varken leeft dus zo’n 3 procent van de normale levensverwachting.

In een kraamkliniek zitten duizend vrouwen opgesloten in hokjes. Ze worden elk jaar kunstmatig bezwangerd en door genetische selectie bevallen ze nu elk jaar van tweelingen en drielingen. Vanzelfsprekend zullen veel van de kinderen sterven en krijgen veel moeders gezondheidsproblemen. In een grote stal zitten 1000 peuters van 2.5 jaar oud (3 procent van 80 jaar) op elkaar gepropt. Ze wegen dan al 70 kg (normaal 14 kg). Ze worden in de vrachtwagens gedreven voor de slacht.

• Wist je dat varkens… ^13-14
  
  • … één van de meest intelligente dieren op aarde zijn, samen met primaten, olifanten en walvissen? Varkens zijn waarschijnlijk slimmer dan honden.
  • … net zoals wij vooruit kunnen plannen?
  • … abstracte begrippen zoals “kleur” kunnen begrijpen?
  • … meer dan 20 verschillende geluiden hebben om verschillende dingen aan te geven, samen met een complexe lichaamstaal? O.a. met hun krulstaart, die ze in de veehouderij niet mogen houden.
  • … varkens weten wat andere varkens (en mensen) zien, denken en voelen? Ze weten bijvoorbeeld welke andere varkens wel of niet op de hoogte zijn van een voedselbron die ze zelf niet kunnen zien.
  • … varkens een vorm van zelfbewustzijn hebben, omdat ze in staat zijn om een spiegel te gebruiken om voedsel te vinden (waarbij ze moeten begrijpen dat ze hun eigen spiegelbeeld zien)?
  • … varkens een groot sociaal leven hebben en maar liefst dertig andere varkens kunnen herkennen?
  • … varkens zijn normaal gesproken erg gesteld op hun hygiëne?

Lees meer:

• 120 misstanden in de Nederlandse varkenshouderij
• Meer over CO2 bedwelming bij varkens
• Zondag met Lubach – de slacht en de NVWA
• Undercoverbeelden slachthuis Westfort 
  • En het vervolg

Of kijk hieronder een samenvatting van hoe het leven van een varken in de Nederlandse varkenshouderij eruit ziet, van geboorte tot de slacht. Let op: deze beelden kunnen door sommigen als schokkend worden ervaren en voorkomen dat je binnenkort nog eens 'but bacon tho' zegt.