Het natuurlijke dieet van de mens

Er wordt vaak gedacht dat mensen nou eenmaal vleeseters of alleseters zijn. Stoere jagers, zoals leeuwen en de brute holbewoners. Maar is het eten van vlees wel zo natuurlijk voor de mens? Wat vertelt onze anatomie ons over ons ideale dieet en wat leren fossiele vondsten ons over het natuurlijke dieet van de vroege Homo sapiens?

Om erachter te komen wat het natuurlijke dieet van een diersoort is en waarvoor deze anatomisch is gebouwd, wordt onder andere gekeken naar welke gereedschappen de soort door miljoenen jaren evolutie heeft ontwikkeld om aan het eten te komen, naar de vorm en functionaliteit van het verteringsstelsel en het metabolisme.

Wat di-eet

Carnivoren (echte vleeseters), zoals katachtigen, hebben scherpe, puntige klauwen en hoektanden en scherp gekartelde kiezen. Het kaakgewricht zit op gelijke hoogte met de kiezen en kan alleen op en neer bewegen. Ze kauwen niet of nauwelijks, maar schrokken hele brokken naar binnen en hebben zeer sterk maagzuur om schadelijke bacteriën op vlees te doden. Het speeksel bevat dan ook geen enzymen voor de vertering. De dikke darm is kort en glad zodat het vlees er snel uit is voordat het gaat rotten. Carnivoren kunnen zelf vitamine C aanmaken, de lever kan vitamine A ontgiften en de urine is sterk geconcentreerd.

Photo: Thomas Evans

Herbivoren (echte planteneters, ook wel folivoren: bladeters), zoals grazers, geiten, paarden en giraffen, hebben platte nagels of botte hoeven, geen of amper hoektanden en platte kiezen om langdurig te kauwen. Het kaakgewricht zit hoger dan de kiezen en kan zich flexibel in de ruimte bewegen. Het speeksel bevat enzymen om koolhydraten af te breken. De dikke darm is zeer lang, complex en gekarteld om zo veel mogelijk oppervlak te creëren om hard, plantaardig voedsel te verteren. Herbivoren kunnen zelf geen vitamine C aanmaken, de lever kan vitamine A niet ontgiften en de urine is matig geconcentreerd. Herbivoren eten voornamelijk (delen van) planten.

Omnivoren (alleseters) zoals beren, ratten, wolven en veel apensoorten, voeden zich met zowel plantaardig als dierlijk materiaal. Dit betekent overigens niet 50% plantaardig, 50% dierlijk. Veel apensoorten vallen onder de omnivoren maar eten 95% plantaardig. Qua anatomie en vertering zien we veel variatie bij omnivoren. Maar zoals te verwachten valt, zitten zij op de meeste vlakken ergens tussen herbivoren en carnivoren in.

Frugivoren (fructivoren, fruit- en planteneters) zoals chimpansees, bonobo’s, orang oetans en ook veel vogels en reptielen, zijn herbivoren die zich hoofdzakelijk en het liefst voeden met wat de plant produceert, zoals fruit, noten en zaden, of delen van de plant die erop lijken, zoals wortels, knollen en scheuten. Dit vullen zij aan met delen van de plant zelf, zoals de bladeren. Frugivoren hebben platte nagels en korte, botte hoektanden voor het vermalen van fruit en planten. Ze hebben platte, geknobbelde kiezen waarmee ze relatief kort kauwen. Het kaakgewricht zit hoger dan de kiezen en kan alle kanten op bewegen. Net als bij echte herbivoren bevat het speeksel enzymen om koolhydraten af te breken. De dikke darm is langer en sterker geplooid dan bij carnivoren, maar korter dan bij echte herbivoren. Frugivoren kunnen geen vitamine C metaboliseren, geen vitamine A ontgiften en de urine is matig geconcentreerd.

Belangrijk detail: deze groepen sluiten elkaar niet volledig uit. Sommige frugivoren kunnen technisch gezien óók als omnivoor gecategoriseerd worden. 

Chimpansees, onze nauwste verwanten, zijn frugivoren. Photo: Jenny Desmond

Waar is de mens voor gebouwd?

De mens is anatomisch het meest geschikt voor het frugivoor dieet. ^1-2 Van ons natuurlijke gereedschap (klauwen en tanden) tot onze vertering en metabolisme, alles wijst erop dat de mens is gebouwd op hoofdzakelijk te leven op fruit, aangevuld met ander plantaardig materiaal.

Anders dan vleeseters, kunnen wij zelf geen vitamine C aanmaken, terwijl dit cruciaal is voor het functioneren van elke cel in ons lichaam. ^3-4 Vitamine C is te vinden in fruit en planten, maar niet in dierlijke producten, granen of peulvruchten.

Met onze zachte nageltjes en korte, botte hoektanden komen we echt niet door de stugge huid van een dier. Ze zijn wél perfect om fruit mee te plukken en door te bijten, om vervolgens met onze platte kiezen te vermalen.

Terwijl carnivoren sterk maagzuur hebben om schadelijke bacteriën in rauw vlees te doden, is ons maagzuur daar veel te zwak voor. Vandaar dat jaarlijks 600 miljoen mensen voedselvergiftiging oplopen, hoofdzakelijk door besmette dierlijke producten zoals vlees, vis en eieren en hier jaarlijks zo’n 4,5 duizend mensen aan sterven. Daarnaast zorgen de korte, gladde darmen van carnivoren ervoor dat het vlees darmstelsel uit is voordat het gaat ontbinden. Onze darmen zijn langer en complexer, gemaakt om vezels af te breken. Grootschalig onderzoek laat dan ook zien dat vleesconsumptie de kans op darmkanker met 35 tot wel 50 procent verhoogt.^5-6

Wat ons natuurlijke dieet is, is ook te zien aan hoe onze hersenen reageren op verschillende soorten voedsel. Bij het eten van wateroplosbare vezels (fruit en planten) ontvangen je hersenen hormonale signalen dat er overvloed is, je veilig bent, kan ontspannen en verzadigd raakt. Bij het eten van dierlijke producten produceert je lichaam juist stresshormonen, die er op hun beurt ook voor zorgen dat je onverzadigd blijft eten.⁷

Tot slot vertelt onze gedragsmatige en fysiologische reactie op verschillend voedsel ons veel. Als carnivoren een gillend dier opengescheurd zien worden en het rauwe vlees ruiken, loopt het kwijl hen in de mond. Bij ons roept dit beeld juist walging op. En als je een kind in een kamer zet met een appel en een biggetje, dan zal het kind de appel opeten en het biggetje aaien. Niet andersom.

Het dieet van onze voorouders

De mens lijkt dus gebouwd voor een dieet van fruit en ander plantaardig materiaal, maar aten onze voorouders dat ook? Uit gefossiliseerde uitwerpselen kan tegenwoordig nauwkeurig geanalyseerd worden wat de uitwerper at. Uit onderzoek blijkt dat gedurende 99 procent van onze evolutie, ons dieet zeer veel wateroplosbare vezels bevatte. ^8-9 Tot wel 250 gram per dag! De enige bronnen van wateroplosbare vezels zijn fruit en planten. Sommige studies geven aan dat ons dieet voor tot wel 95 procent bestond uit fruit, aangevuld met bladgroen, noten, zaden, wortelen, knollen en kruiden.^10-11 Pas in de laatste flits van onze geschiedenis zijn we steeds meer dieren gaan eten.

Veel mensen geloven nog altijd dat de vroege mens enorme jagers waren. Bovenaan de voedselketen als een woeste apex-predator. Uit fossiele vondsten, onderzoeken en ons huidige lichaam blijkt het tegendeel. De vroege mens ontstond zo’n 3 miljoen jaar geleden in Afrika in een overvloed aan fruit. Er wordt gedacht dat slechts sporadisch uit verveling of een enkele keer uit noodzaak werd gejaagd, maar verder niet. Logisch ook, want jagen brengt enorme risico’s met zich mee, kost veel energie en levert heel vaak niks op. En die gevonden speren dan? Blijkbaar werden die vooral gebruikt om de kokosnoten uit de bomen te krijgen.

Suikerbom

“Krijg je dan niet veel te veel suiker binnen als je dieet voor 95 procent bestaat uit fruit?”. Suiker uit fruit wordt vaak onterecht over één kam geschoren met bewerkte, witte en geraffineerde suikers. Onderzoeken hebben echter al lang aangetoond dat grote hoeveelheden fruit eten geen nadelen, maar wel enorme voordelen heeft. In twee studies kregen zeventien mensen maandenlang maar liefst twintig stuks fruit en drie glazen vruchtensap per dag. Dit komt neer op 200 gram suiker per dag, wat gelijkstaat aan acht blikjes frisdrank. De onderzoekers vonden hiervan geen enkele nadelige effecten, maar wel enorme voordelen voor o.a. het lichaamsgewicht, de bloeddruk, het cholesterolgehalte, insulinespiegels, de stoelgang én de mannen kregen een strakkere buik. ^12-14 Een recente meta-analyse concludeerde het weer: fruit is voor de mens één van de gezondste voedingsmiddelen.¹⁵

De grootste fout uit onze geschiedenis

Waarom is de mens in de recente geschiedenis (op evolutionaire tijdschaal bekeken) dan zó anders gaan eten dan waar zijn lichaam voor is gebouwd? Dit gebeurde zo’n 10.000 jaar geleden, toen het klimaat stabiliseerde ^16-17 en de zwervende fruitplukkers een handjevol gewassen en diersoorten ging domesticeren. Ze vestigden zich met veel mensen op één plek, werkten keihard om daar steeds meer eten te produceren en konden al snel niet meer terug. Niet alleen omdat er dan niet meer genoeg voedsel zou zijn voor iedereen, maar ook omdat de kennis over het verzamelaarsbestaan, zoals welke planten waar en wanneer te vinden en eetbaar zijn, van generatie op generatie werd doorgegeven. Binnen twee generaties is deze kennis verloren en wist men niet meer beter dan het harde boerenbestaan.¹⁸ Historicus Noah Yuval Harari noemt in zijn bestseller Sapiens de agrarische revolutie ook wel de grootste fout in de geschiedenis van de mens. Maar onthoud: pas in de laatste <1 procent van onze evolutie zijn we van een dieet vol fruit overgestapt op (steeds meer) dierlijke producten, met alle gevolgen voor onze gezondheid van dien.

Vond je dit interessant? Dan raad ik het boek De Eiwitleugen van harte aan. Janneke van der Meulen heeft de literatuur erop nageslagen en alles kraakhelder en logisch op een rijtje gezet. Ze legt daarnaast een waardevolle link tussen plantaardig eten, mentale gezondheid en bewust leven.

 Meer leren over de geschiedenis van de mens en de agrarische revolutie? Lees dan Sapiens van Noah Yuval Harrari.